ADHD a rozumienie sarkazmu i żartów

Humor, ironia i sarkazm są ważnymi narzędziami w codziennej komunikacji – pozwalają rozładować napięcie, budować więzi, a czasem wyrazić to, co trudne do wypowiedzenia wprost.

Trudności w odbiorze niuansów komunikacyjnych bywają podobne do tych występujących w spektrum autyzmu, w ADHD wynikają one raczej z rozproszenia uwagi i impulsywności niż z ograniczeń w teorii umysłu. Dla osób z ADHD, zwłaszcza tych, u których trudności w regulacji uwagi i przetwarzaniu społecznym są wyraźne, zrozumienie takich form wypowiedzi może być wymagające. Co sprawia, że sarkazm bywa niezauważony albo odbierany zbyt dosłownie? Jakie procesy poznawcze stoją za „opóźnionym śmiechem” albo dezorientacją po żarcie „na opak”? I dlaczego jedni z największych mistrzów błyskotliwego humoru sami mogą mieć trudność w rozpoznaniu, kiedy to inni żartują?

1. Przetwarzanie kontekstu

Osoby z #ADHD często mają trudność z selektywnym skupieniem uwagi — mogą łatwo przeoczyć istotne sygnały niewerbalne (ton głosu, mimika), które są kluczowe w odczytywaniu sarkazmu. W efekcie:

• mogą odbierać sarkastyczne wypowiedzi dosłownie,

• żarty “na opak” mogą być zrozumiane jako realna ocena sytuacji lub osoby.

2. Funkcje wykonawcze i czas reakcji

Zaburzenia funkcji wykonawczych typowe w ADHD (np. trudność z hamowaniem impulsów, planowaniem i elastycznym myśleniem) mogą:

• utrudniać “czytanie między wierszami”,

• powodować opóźnione zrozumienie żartu (tzw. “efekt opóźnionego śmiechu”),

• prowadzić do trudności w odróżnianiu żartu od kpiny.

3. Nadmierna dosłowność

Niektóre osoby z ADHD (zwłaszcza współwystępujące z cechami ze spektrum autyzmu) mogą:

• mieć tendencję do interpretacji literalnej,

• czuć się zdezorientowane lub urażone żartami, które nie są jednoznaczne.

4. Nadmierna wrażliwość na ocenę

Wysoka reaktywność emocjonalna, częsta w ADHD, sprawia, że niektóre osoby:

• mogą odbierać sarkazm jako atak, nawet jeśli miał być żartem,

• mogą długo analizować, „czy to było serio”,

• mają trudność z odróżnieniem ironii przyjaznej od złośliwej.

5. Z drugiej strony – błyskotliwość i poczucie humoru

Wielu dorosłych z ADHD:

• ma bardzo rozwinięte poczucie humoru, często absurdalne, autoironiczne lub szybkie,

• korzysta z żartów jako strategii radzenia sobie,

• potrafi błyskawicznie zauważać niuanse i tworzyć dowcipne skojarzenia — ale to niekoniecznie przekłada się na równie szybkie odczytywanie cudzych żartów.

Dwa solidne, poparte badaniami źródła, opisujące trudności osób z ADHD w rozpoznawaniu sarkazmu i ironii

1. Ludlow i wsp. (2017) – badanie dzieci (7–15 lat) z ADHD, które porównywano z rówieśnikami z grupą kontrolną. Wykazano, że dzieci z ADHD miały znaczące trudności z rozpoznawaniem tzw. „paradoksalnego sarkazmu” (czyli bardzo subtelnych form) – choć radziły sobie z bardziej oczywistym sarkazmem i dosłownymi wypowiedziami  researchgate.net+4pubmed.ncbi.nlm.nih.gov+4pmc.ncbi.nlm.nih.gov+4pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

2. Kyriacou i Rummelhoff (2025) – badanie dorosłych z ADHD za pomocą eye-tracking i zadań z ironią. Wynik: osoby z ADHD co prawda rozumieją ironię tak dobrze jak osoby bez ADHD, ale robią to wolniej – mają wyraźny „koszt przetwarzania”  pmc.ncbi.nlm.nih.gov.

Te dwa badania pokrywają różne grupy wiekowe (dzieci i dorośli) i pokazują:

• u dzieci – wyraźne trudności z subtelnym sarkazmem,

• u dorosłych – zdolność rozumienia, ale wolniejszy proces przetwarzania niejawnych komunikatów.